علی (ع) پس از فراغت از کار بیعت، عاملان خودرا روانه ی ایالت های اسلامی ساخت، عثمان پسرحنیف را به بصره، عماره پسر شهاب را به کوفه، عبیدالله پسر عباس را به یمن، قیس پسر سعد بن عباده را به مصر و سهل پسر حنیف را به شام فرستاد. این حاکمان در کارخود توفیقی نیافتند؛ چرا که مردم از کسی که برآنها حاکم بود، فرمان می بردند. و اگر حاکمی دیگر می خواست جای او را بگیرد، باید نیرویی فراوان در اختیار داشته باشد که اگر کار به درگیری رسید، از وی حمایت کند، یا دفتر مرکزی چنان باشد که سراسر ایالت ها از آن حساب برند، یا حاکمی که معزول شده، فرمان بپذیرد و از کارکناره گیرد، یا مردم به آن درجه از فرمان برداری رسیده باشند که اگرحاکمایستادگی کرد، او را برانند. هیچ یک از این شرط ها در شهرهایی که این حاکمان به آنجا می رفتند، موجود نبود.
در مدینه نیز کار از هر جهت موافق رأی امام پیش نمی رفت. از خاندان اموی و گروه بسیاری از مصریان و هواخواهان عثمان که از آغاز با خلافت او موافق نبودند، بگذریم، بعضی از بیعت کنندگان نیز زمزمه ی مخالفت آغاز کردند.
طلحه و زبیر چشم به خلافت دوخته بودند و چون بدان نرسیدند، انتظار حکم رانیمی بردند. امام علی (ع) آنان را درخور تعهد چنین کاری نمی دید. چندی پاییدند و چون روی خوش از علی (ع) ندیدند، از او شکوه کردند که چرا ما را در کار دخالت نمی دهی، و امام در پاسخ آنان فرمود:
«به خدا که مرا به خلافت رغبتی نبود و به حکومت حاجتی نه. شما مرا بدان واداشتید و آن وظیفه را به عهده ام گذاشتید».
و چون از پای ننشستند گفت:
«بیعت شما با من بی اندیشه و تدبیر نبود و کار من و شما یکسان نیست. من شما را برای خدا می خواهم و شما مرا برای خود».
و نیز به آنان فرمود:

چون خبر رحلت پیغمبر(ص) در سرزمین عربستان پراکنده گردید، بیشتر قبیله ها ونومسلمانان به آیین جاهلیت دیرین بازگشتند؛ چرا که رها کردن آیین پدران برای آنان دشوار بود و دشوارتر از آن، پرداخت زکات، که آن را نشانه ی سرشکستگی می شمردند.

خبر مرتد شدن این مردم به مدینه رسید و در شهرها و شهرکها اثر گذاشت. اما تنی چند که آینده نگر بودند، می دانستند کار حکومت قبیله ای پایان یافته و دری که اسلام به روی مردم این سرزمین گشوده است، بسته نخواهد شد و به سود آنان خواهد بود که از اسلام پشتیبانی کنند. ابوسفیان که تا توانست، با پیغمبر(ص) جنگید و در فتح مکه از بیم کشته شدن، به سفارش عباس، عموی پیغمبر(ص) به زبان مسلمان شد و در دل دشمن اسلام بود، فرصت را غنیمت شمرد ونزد علی(ع) آمد و گفت: «چه شده است که کار حکومت را باید پست ترین خاندان از قریش عهده دار شود؟ به خدا اگر بخواهی مدینه را پر از سوار و پیاده می کنم».
علی(ع) گفت: «ابوسفیان، از دیرباز دشمن اسلام بوده ای».
علی(ع) از آنچه در دل او بود و از آنچه در بیرون می گذشت، آگاه بود و می دانست برای باقی ماندن نام مسلمانی، باید خاموش بنشیند و با در دست گیرندگان حکومت مدارا کند. او در این باره چنین می‌ گوید:
«دامن از خلافت درچیدم و پهلو از آن پیچیدم و ژرف بیندیشیدم که چه باید کردو از این دو کدام شاید؟ با دست تنها بستیزم یا صبر پیش گیرم و از ستیز بپرهیزم؟ که جهانی تیره است و بلا بر همگان چیره؛ بلایی که پیران در آن فرسوده شوند و خردسالان پیر و دین دار تا دیدار پروردگار در چنگال رنج اسیر، چون نیک سنجیدم، شکیبایی را خردمندانه تر دیدم».
چون دید مردم او را رها کردند و به سوی دنیا رو آوردند، با آن که می توانستبا آنان درافتد و حقّی را که از آن اوست، بازستاند، لب فرو بست و چیزی نگفت؛ چنان چه خود گوید:

جنگ خیبر در سال هفتم هجرت روی داد. یهودیانی که در قلعه ی خیبر به سر می بردند، وضع نامعلومی داشتند و چنان که نوشته شده است بعضی از آنان در جنگ خندق ابوسفیان را یاری کردند. احتمال حمله ی آنان به مدینه می رفت. رسول خدا به سروقتشان رفت؛ اما یهودیان ایستادگی کردند. قلعه ی قموص بیست روز درمحاصره ماند. سرانجام پیغمبر(ص) فرمود: «فردا پرچم را به دست کسی می دهم که خدا و رسول را دوست می دارد و خدا و رسول او را دوست می دارند و با پیروزی باز می گردد».
سران مهاجر و انصار خود را نامزد این مأموریت کردند. بعد، رسول خدا(ص) پرسید: «علی کجاست؟»
ــ «درد چشمی سخت دارد».
ــ «او را بخوانید».
علی(ع) در حالی که چشمان خود را بسته بود، پیش پیغمبر(ص) آوردند. رسول خدا آب دهان در چشم او انداخت؛ چشم وی خوب شد.
در این جنگ، مرحب که دلیرترین رزمندگان یهود بود، به دست علی(ع) کشته شد و مسلمانان پیروز گردیدند.
***
در سال هشتم از هجرت، مکه گشوده شد. علی(ع) بت هایی را که در خانه ی کعبه نهاده بودند، برانداخت و برای افکندن بت ها بر دوش پیغمبر(ص) بالا رفت. با فتح مکه، قریش خواه و ناخواه تسلیم شدند. پس از نبرد حنین، ثقیف نیز دست ازمقاومت کشید. با مسلمانی پذیرفتن این دو خاندان بزرگ عرب، دیگر قبیله ها ایستادگی را بی اثر دیدند.
علی(ع) علاوه بر شرکت در غزوه ها، که رسول خدا(ص) خود در آنها حاضر بود، فرماندهی چنین سریه را به عهده داشت؛ از آن جمله سریه ای است که در سال هشتم هجری به سوی بنی سعد به فدک روانه شد.
به رسول خدا خبر دادند، بنی سعد می خواهد یهودیان خیبر را یاری دهند. پیغمبر، علی(ع) را با صد تن به سروقت آنان فرستاد. علی(ع) با مردم خود شب ها راه می رفت و روز را کمین می کرد. چون به آبی که «هَمج» نام داشت و میانخیبر و فدک بود، رسید، مردی را دید و از او حال بنی سعد را پرسید. گفت: «اگر مرا امان دهید، شما را به سروقت آنان می برم». چون امانش دادند، وی آنان را بر سر بنی سعد برد و در این سریه غنیمت قابل ملاحظه ای به دست مسلمانان افتاد.

قرآن را که می گشاییم، دهها و حتی صدها آیه روشن گر و الگو بخش می یابیم کهنشان از رادمردی جاودانه دارد، والا گوهری که افزون بر مقام عصمت که ارزشیبس گرانبهاست فضایل کیمیاگون او در آینه آیات به خوبی بیان شده است و اکنون که چهارده قرن از زمان حیات امام علی علیه السلام می گذرد، گویی او، انسان امروز جامعه ماست و یکایک ویژگی های وی، به مثال آفتاب عالم تاب، تمامی افراد را از ظلمت های زندگانی رهایی می بخشد و اینک که در ماه رمضان نسیم روح بخش سخنان خداوندی، رواق وجودمان را با عطر خود، معنویتی دیگر می بخشد، برخی از آیات قرآن کریم را درباره امیرمؤمنان علی علیه السلام با نگاه دل می بینیم و سیمای علی را در آینه قرآن نظاره می کنیم:

ابن ابی الحدید معتزلی از اهل سنت درباره تفسیر این آیه بر این باور است کهحماسه علی علیه السلام در لیلة المبیت - شب خوابیدن به جای رسول الله صلی الله علیه و آله - مورد تایید همگان است و غیر از کسانی که مسلمان نیستند وافراد سبک مغز، آن را انکار نمی کنند.(3)