فيلسوف شهير و حكيم فرزانه، علامه شهيد مطهري(ره) كتابي دارد به نام “جاذبهو دافعه علي(ع) “ اين كتاب مشتمل است بر يك مقدمه و دو بخش، در مقدمه، كلياتي درباره جذب و دفع به طور عموم و جاذبه و دافعه انسان‌هابه طور خصوص بحث شده است. در بخش اول جاذبه علي(ع) كه همواره دل‌هايي را به سوي خود كشيده و مي‌كشد و فلسفه آن و فايده و اثر آن، موضوع بحث قرار گرفته است. دربخش دوم، دافعه نيرومند آن حضرت كه چگونه عناصري را به سختي طرد مي‌كرد توضيح و تشريح شده است. استاد شهيد در اين كتاب ثابت نموده كه علي(ع) دو نيرويي بوده است و هركس كه بخواهد در مكتب او پرورش يابد بايد دو نيرويي باشد. با اين مقدمه كوتاه اينك فرازهايي از ديدگاه آن شهيد بزرگوار را پيرامون شناخت وي از شخصيت ملكوتي حضرت علي(ع) به صورت اختصار خواهيم آورد؛
1. تاثير علي(ع) بر روي انسان‌ها: يكي ازجوانب و نواحي وجود اين شخصيتعظيم، ناحيه تاثير او بر روي انسان‌ها به شكل مثبت يا منفي است و به عبارتديگر “جاذبه و دافعه” نيرومند اوست كه هنوز هم نقش فعال خود را ايفا مي‌نمايد.
2. امتياز اساسي علي(ع:) امتياز اساسي علي(ع) و ساير مرداني كه از پرتو حق روشن بوده‌اند اين است كه علاوه بر مشغول داشتن خاطرها، به دل‌ها و روح‌ها نور و حرارت و عشق و نشاط و ايمان و استحكام مي‌بخشند.
3.خاصيت و مكتب علي(ع:) در علي(ع) هم خاصيت فيلسوف است و هم خاصيت رهبر انقلابي و هم خاصيت پير طريقت و هم خاصيتي از نوع خاصيت پيامبران مكتب او هم مكتب عقل و انديشه است و هم مكتب شور و انقلاب و هم مكتب تسليم و انضباطو هم مكتب حسن و زيبايي و جذبه و حركت.
4. بيان اوصاف علي(ع:) پيش از آنكه امام عادل براي ديگران باشد و درباره ديگران به عدل رفتار كند خود شخصا موجودي متعادل و متوازن بود. كمالات انسانيت را باهم جمع كرده بود. همانديشه‌اي عميق و دور رس داشت و هم عواطفي رقيق و سرشار، كمال جسم و كمال روح را توام داشت. شب هنگام عبادت از ماسوي مي‌بريد و روز در متن اجتماع فعاليت مي‌كرد. روزها چشم انسان‌ها مواسات و از خودگذشتگي‌هاي او را مي‌ديدو گوش‌هايشان پند و اندرزها و گفتارهاي حكيمانه‌اش را مي‌شنيد و شب چشم ستارگان اشك‌هاي عابدانه‌اش را مي‌ديد و به گوش آسمان مناجات‌هاي عاشقانه‌اش را مي‌شنيد. هم مفتي بود وهم حكيم، هم عارف بود و هم رهبر اجتماعي، هم زاهد بود و هم سرباز، هم قاضي بود و هم كارگر، هم خطيب بود و هم نويسنده، بالاخره به تمام معني يك انسان كامل بود با همه زيبايي‌هايش.

از نظر ما صاحب حق و اولين معترض علي(ع) است. اما خود ايشان در نامه ۶۲ نهج البلاغه مي فرمايد:
وقتيرسول خدا«ص» از دنيا رفتند بين مسلمانان بر سر حكومت پس از ايشان اختلاف افتاد. من ابتدا باور نمي كردم كه در اين زمينه اختلافي پيش آيد ولي اين كار انجام شد. من اعتراض كردم. اول بيعت نكردم. چيزهايي را به يادشان آوردمكه خود تاييد كردند. اما بعد ديدم كه جريان تضعيف اصل اسلام و قرآن در حالتقويت است. خيلي از تازه مسلمان ها به ارتداد افتادند. ترسيدم كه موج ارتداد تقويت شود و اصل دين خدا به خطر بيفتد. ترسيدم از اينكه اگر در اين لحظه به خاطر اسلام فداكاري نكنم و اجازه بدهم بين مسلمين جنگ داخلي رخ بدهد، اصل اسلام در خطر مي افتد. من بايد انتخاب مي كردم بين خلافت و بقاي اصل اسلام. اگر در اين شرايط بر حق خود پافشاري كنم، اسلام در خطر مي افتد.اگر حكومت به دست من بيفتد بعد از چندسال تمام مي شود اما اگر اسلام ضربه بخورد ديگر قابل برگشت نيست. من در آن زمان به تكليف خود عمل كردم و بيعت كردم و اجازه ندادم كه باطل پيشروي كند و حق زائل گردد. (نقل به مضمون)
اسلام با كمترين غفلت تباه مي شد
ابنابي‌الحديد نقل مي‌كند كه در جنگ جمل، حضرت امير (ع) از كوفه به سمت بصره مي آمد و فرمود: من به خلفا انتقاد داشتم اما ديدم تحمل آن وضعيت در عين سختي، حتما بسيار مهم تر است از اينكه من با آنان درگير شوم و بين مسلمين درگيري داخلي بوجود بيايد و سبب خونريزي ميان آنان شود. ديدم مردم تازه مسلمان شده اند و اگر من بر سر حكومت – كه حق ماست – درگير شوم، تازه مسلمانان اينگونه برداشت مي كنند كه اصحاب پيامبر بعد از وي براي قدرت به جان هم افتاده اند. دين مانند مشك پر از شيري است كه بسيار آسيب پذير است وبا كمترين غفلت تمام آن تباه و فاسد خواهد شد.
در «المناقب» آمده كه ابوالطفيل عامر بن وائله نقل مي كند كه در روز سقيفه علي با آن اتفاقات مخالف بود. اما وقتي با ابوبكر بيعت شد، از علي شنيدم كه گفت به خدا سوگند من از او شايسته تر به حكومت بودم اما شنيدم مردم با ابوبكر بيعت كردند و تبعيت كردم. چون ترسيدم كه اگر بر سر حكومت درگير شوم، مردم دوباره كافر شوند و مسلمانان عليه هم شمشير بكشند.

البتّه اختصاصات اميرالمؤمنين عليبن ابي طالب(عليه السلام)، آنقدر زياد است كه در يك كتاب مفصّل نمي گنجد، به همين دليل، دوازده مورد از آنها را انتخاب و ارائه مي كنيم؛ باشد كه شيعيان و محبّان آن حضرت، از داشتن مولاي بي نظيري چون او، به خود ببالند وشكرگزار خداوند كريم باشند.

الف) دريافت ثواب اعمال تمام مؤمنين
ثوابزيارت امام علي(ع) در زمان حيات و مماتشان، بيش از ساير امامان است. چرا كه ايشان به عنوان پدر و وصيّ اوّل، معلّم ديگر امامان محسوب مي شوند؛ بدينترتيب از ثواب اعمال ديگر امامان و شيعيان آنها، برخوردار مي گردند.
امامصادق(ع) به كسي كه زيارت اميرالمؤمنين (ع) نرفته بود، فرمودند: «بد كارى كردى. اگر از شيعيان ما نبودى به تو نگاه نمى‏ كردم چرا زيارت نكردى كسى راكه خداوند با فرشتگانش، انبياء و مؤمنين زيارتش مى ‏نمايند؟»
آن شخص عرض كرد: «فدايت شوم به اين امر واقف نبودم.» سپس حضرت فرمودند:
«بدانكه امير المؤمنين عليه السّلام نزد حق تعالى از تمام ائمه(ع) افضل و برتر است و ثواب اعمال ايشان براى آن حضرت منظور مى ‏شود. در حالى كه حضرات ائمّه(ع) به مقدار اعمال صادره از خودشان فضيلت و برترى عائدشان مى ‏شود.» (1)

  الف - آيات 5 و 8 و 9 از سوره 76 (انسان):
«انالابرار يشربون من كاس كان مزاجها كافورا ... ويطعمون الطعام علي حبه مسكينا ويتيما واسيرا انما نطعمكم لوجه الله لا نريد منكم جزاء ولا شكورا» .

نيكاناز جامي مي نوشند كه با عطر خوش، آميخته است... [آنان] غذاي - خود را - بااين كه به آن علاقه - و نياز - دارند، به مسكين و يتيم و اسير مي دهند - ومي گويند - : «ما، شما را براي رضاي الهي، طعام مي دهيم و هيچ پاداش و تشكري از شما نمي خواهيم...

تفسير آيه در كلام اهل تسنن و تشيع
34نفر از عالمان معروف اهل تسنن، با نقل حديثي در كتاب هاي خود، اين آيات رادرباره ي ايثار امام علي عليه السلام و خاندان تاب ناك او دانسته اند و تمامي عالمان شيعي، هجده آيه مورد بحث را از افتخارات بي نظير و فضايل بسيار مهم حضرت علي و فاطمه زهرا و فرزندان شان عليهم السلام شمرده اند (1).
ماجراي نزول آيات، بدين گونه بود كه حسن و حسين عليهما السلام بيمار شدند. پيامبر صلي الله عليه و آله با جمعي از ياران به عيادت شان رفتند و به علي عليه السلام گفتند: «اي ابو الحسن! خوب بود، نذري براي شفاي فرزندانخود مي كردي.» .
علي عليه السلام، فاطمه عليها السلام و فضه، رضوان الله عليها، - خادم آنان - نذر كردند، اگر آن دو شفا يابند، سه روز، روزه بگيرند. (طبق برخي از روايات، حسن و حسين عليهما السلام نيز گفتند: «ما هم نذر مي كنيم و روزه مي گيريم.» .
چيزي نگذشت كه هر دو، شفا يافتند در حالي كه از نظر مواد غذايي، دست خالي بودند. علي عليه السلام سه من جو قرض كرد و فاطمه عليها السلام يك سوم آن را آرد كرد و نان پخت.
هنگام افطار،سائلي به در خانه آمد و گفت: «سلام بر شما اي خاندان محمد! مست مندي از مست مندان مسلمانان هستم، غذايي به من دهيد! ايزد، به شما، از غذاهاي بهشتيمرحمت كند!» .
آنان، همه گي، مسكين را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند.
روز دوم را نيز روزه گرفتند و موقع افطار، يتيمي نداي كمك سر داد و باز آنان، غذاي خود را به او دادند.
در سومين روز روزه، اسيري از غذاي آنان طلب كرد و باز آنان، ايثار كرده و غذاي خويش بدو بخشيدند و خود با آب افطار كردند.

 الف - آيه 61 از سوره 3 (آل عمران):

«فمنحاجك فيه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا وابناءكم ونساءنا ونساءكم وانفسنا وانفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علي الكاذبين» .

هرگاه بعد از علم و دانش كه [در باره ي مسيح] به تو رسيده [باز ] كساني ستيزبا تو برخيزند، به آن ها بگو: «بياييد فرزندان مان و فرزندان تان و زنان مان و زنان تان و خودمان و خودتان را بخوانيم آن گاه مباهله مي كنيم و نفرين ايزد را بر دروغ گويان قرار دهيم.

مباهله،به معناي «رها كردن و قيد و بند را از چيزي برداشتن » است; يعني، بنده را به حال خود گذاشتن و عاقبت كار او را به دست ايزد سپردن.

تفسير آيه در كلام اهل سنت

انبوهبي شماري از مفسران اهل سنت «ابناءنا» در آيه را اشاره به حسن و حسين عليهما السلام و «نساءنا» را فاطمه و «انفسنا» را اشاره به علي عليه السلامدانسته اند. كه نشان از چشم گيري مقام علي عليه السلام در عرصه ي اثر بخشيدن به نفرين بر دشمنان و آشكار شدن حق، و در كنار رسول الله بودن و حتيهمانند جان او گرديدن، دارد (1) .

ب - آيه 1- 3 از سوره 70 (معارج):

«سأل سائل بعذاب واقع للكافرين ليس له دافع من الله ذي المعارج» .

پرسندهاي از عذابي فرود آينده، پرسيد كه ويژه ي كافران است و هيچ كس نمي تواند آن را دفع كند، از سوي ايزد ذي المعارج - صاحب فرشته گاني كه بر آسمان ها صعود مي كنند.

امام علي عليه السلام اسوه اي جامع و انساني است كه عظمت خرد و توان منديهاي روحي - رواني او، وي را الگويي هميشه جاودان براي امروز و فردا و فرداهاي تمامي جوامع ساخته است...

امام علي عليه السلام اسوه اي جامع و انساني است كه عظمت خرد و توان منديهاي روحي - رواني او، وي را الگويي هميشه جاودان براي امروز و فردا و فرداهاي تمامي جوامع ساخته، به گونه اي كه پيروان شيعي و شيفته ي او را در تمامي عصرها و نسل ها، سر بلند و خرسند كرده است.

به يقين، برجسته گي شخصيت آن حضرت، آن گاه چشم گيري خاصي مي يابد كه در سخنان و ديدگاه هاي ديگران تجلي كند كه چنين باوري، دست مايه اي گران بار در هنگام سخن وري بوده و لذت خاصي در كلام شيعيان مي آفريند همچنين در بحث ها و گفت و شنودهابا صاحب نظران ديگر مذاهب و يا در عرصه هائي مختلف مانند حج و عمره دلائل نيرومندي بر حقانيت شيعه خواهد بود.
در اين جا، چند آيه از آيات قرآن و ديدگاه هاي اهل سنت را درباره ي شان نزول هر يك از باب نمونه بيان مي كنيم: